“Giải Khăn Sô Cho Huế”, RFA phỏng vấn Nhã Ca (2024)

Mặc Lâm, phóng viên đÃi RFA

Tết Mậu Tý năm nay vừa tròn 40 năm biến cố Mậu Thân. Trong nỗi buồn chung của dân tộc, từ những gia đình có người thân bị thảm sát cho đến những ai may mắn sống sót trong cơn địa chấn đó đều không nhiều thì ít cùng mang tâm trạng bâng khuâng ngậm ngùi mặc dù thời gian đã trôi qua gần phân nửa thế kỷ.

• Nghe cuộc phỏng vấn nÃy
• Download story audio

Nhắc đến Tết Mậu Thân hầu nhÆ° người Việt nÃo sống trong khoảng thời gian đó đều biết một cuốn sách của tác giả Nhã Ca mang tên Giải Khăn Sô Cho Huế, quyển sách là hình ảnh sống động miêu tả lại hầu nhÆ° toÃn cảnh của biến cố nÃy vì tác giả của nó trá»±c tiếp sống và bị cuốn theo dòng chảy của một cuộc thanh trừng đẫm máu nhất trong lịch sá»­ chiến tranh Việt Nam.

Tác phẩm GiÃi Khăn Sô Cho Huế sẽ được nhà xuất bản Việt Báo tái bản trở lại trong dịp ká»· niệm 40 năm biến cố Mậu Thân, Mặc Lâm mời quý vị theo dõi buổi phỏng vấn đặc biệt với tác giả Nhã Ca trong chÆ°Æ¡ng trình văn học nghệ thuật tuần nÃy để biết thêm những chi tiết liên quan đến vấn đề nÃy.

Mặc Lâm: ThÆ°a chị Nhã Ca, Tết Mậu Tý 2008 là đúng 40 năm biến cố Huế Tết Mậu Thân. Ðược biết nhân dịp nÃy, lần đầu tiên tại hải ngoại, cuốn Giải Khăn Sô Cho Huế đã được tác giả cho tái bản. Xin chị cho biết về lần tái bản nÃy, cuốn sách mới có gì khác biệt với sách cÅ©.

Nhã Ca: Cám Æ¡n anh Mặc Lâm và đÃi RFA đã có lòng nhớ Huế Tết Mậu Thân và hỏi thăm. Sách mới “Giải Khăn Sô Cho Huế” ấn bản đầu tiên tại hải ngoại do Việt Báo ấn hÃnh, sách dầy 640 trang, khổ lớn, bìa cứng, sẽ được phát hÃnh trong tháng 2-2008.

NhÆ° anh biết, sách cÅ© “Giải Khăn Sô Cho Huế” in lần đầu tại Việt Nam cuối năm 1969, là một... bút ký chạy loạn. Sách mới, ngoÃi bút ký cÅ©, còn in thêm đầy đủ tất cả chữ nghÄ©a Nhã Ca đã viết về biến cố Tết Mậu Thân tại Huế, gồm một truyện dÃi, thêm nhiều bút ký và truyện ngắn.

Mặc Lâm: Xin chị cho biết thêm chi tiết. Trong lần tái bản nÃy, có thay đổi gì đáng phải bÃn tới trong tác phẩm, hoặc có điều gì tác giả muốn gá»­i gấm?

Nhã Ca: ThÆ°a anh, trong lời tá»±a nhỏ cho bản in lần đầu của “Giải Khăn Sô Cho Huế” tôi có viết là “Nhân ngÃy giỗ thứ hai của Huế Tết Mậu Thân sắp tới, xin coi cuốn sách nÃy nhÆ° một bó nhang đèn góp giỗ.” Tinh thần ấy không thay đổi.

Về chi tiết cuốn sách mới vừa được in lại, tôi có kể thêm chút chút trong ‘tá»±a nhỏ’ lÃ:

“Tôi tin vÃo tÆ°Æ¡ng lai của Huế và tÆ°Æ¡ng lai Việt Nam, nhÆ° tin vÃo những tình ca về lòng yêu thÆ°Æ¡ng và sá»± ăn ở tá»­ tế giữa con người với nhau. Với lòng tin ấy, sau “Giải Khăn Sô Cho Huế” còn có thêm hai cuốn sách nhỏ viết về Tết Mậu Thân: “Tình Ca Cho Huế Ðổ Nát” là tập truyện viết về tình yêu và lòng thÃnh của Huế trong đau thÆ°Æ¡ng, tang tóc. Tiếp đó là “Tình Ca Trong Lá»­a Ðỏ,” một truyện dÃi về tình yêu của cô gái Huế dÃnh cho một chÃng lính Bắc tá»­ tế.

“Từ sau 1975, sách vở miền Nam bị đốt, và nhà văn đi tù. Cho tới nay, Huế không còn được phép chính thức có một ngÃy giỗ chung cùng hướng về những người chết tức tưởi hồi Tết Mậu Thân.

Vẫn với lòng tin xÆ°a, đây là lần đầu cả ba cuốn sách về Huế Mậu Thân được gom lại lÃm một. Và sách “Giải Khăn Sô Cho Huế” thêm một lần in lại, nhÆ° một bó nhang đèn góp giỗ. Góp cho ngÃy giỗ thứ 40 thầm lặng trong lòng Huế. Và góp cho một ngÃy giỗ tÆ°Æ¡ng lai tại quê hÆ°Æ¡ng, nÆ¡i từng biết thế nÃo là tình yêu thÆ°Æ¡ng, sá»± ăn ở tá»­ tế, nhÆ° từng biết thế nÃo là văn hoá, lịch sá»­.”

Thưa anh, đó là lời gửi gấm của người ‘góp giỗ’ khi ‘Giải Khăn Sô Cho Huế’ được in lại.

Mặc Lâm: ThÆ°a chị, khoảng cách thời gian của ‘chữ nghÄ©a Nhã Ca’ viết về biến cố Tết Mậu Thân tại Huế đến nay đã là 40 năm. Xin chị nhìn lại vÃi thời điểm chính. Báo New York Times năm 1973 trong một bÃi về Nhã Ca có kể là ‘khi Giải Khăn Sô Cho Huế khởi sá»± đăng tải trên một nhật báo tại Saigon, đặc công Việt Cộng đã gá»­i thÆ° đe dọa, buộc bà ta ngÆ°ng viết. Bà đã không nhượng bộ.’ Sá»± việc đã diễn tiến ra sao từ đó về sau?

Nhã Ca: ThÆ°a anh, đúng nhÆ° báo New York Times đã viết. Chắc anh còn nhớ thÃnh tích của cái gọi là ‘biệt động thÃnh’ của cộng sản tại Saigon. Họ đã bắn chết nhà báo Từ Chung khi anh là tổng thÆ° ký nhật báo Chính Luận. Họ đã bắn bể mặt của nhà văn Chu Tá»­ khi anh là chủ nhiệm nhật báo Sống. Và sau đó thì đến phiên tôi nhận thÆ° đe doạ.

Chắc anh cÅ©ng nhớ, ngay sau ngÃy Saigon bị đổi tên đổi đời, có cuốn sách mang tên là ‘Biệt Kích Văn Hoá’ do các học giả, nhà văn cộng sản nhÆ° Trần Văn GiÃu, Lữ PhÆ°Æ¡ng, VÅ© Hạnh... viết về 10 tác giả miền Nam. Trong sách nÃy Nhã Ca là nữ biệt kích duy nhất, được xếp hạng thứ sáu. Những tác giả miền Nam khác là Hồ Hữu Tường, Nguyễn Mạnh Côn, Nhất Hạnh, Doãn Quốc Sỹ, Võ Phiến... Và sau đó, dÄ© nhiên là ‘nữ biệt kích’ được vinh dá»± cùng các bạn văn đi tù...

Mặc Lâm: Vẫn báo New York Times, tháng 2 năm 1988, có đăng bÃi của nữ phái viên Barbara Crossette thăm Saigon viết là “Tết Mậu Thìn, 20 năm sau biến cố Tết Mậu Thân, Saigon cÅ© vẫn nhắc nhở đến Giải Khăn Sô Cho Huế của Nhã Ca.. Tác giả sách nÃy đã bị bắt sau khi cộng sản chiếm miền Nam cùng với chồng là thi sÄ© Trần DạTừ. Cả hai đã bị nhốt nhiều năm nhÆ° những tù nhân chính trị. Người chồng thì cho mãi đến nay hình nhÆ° vẫn chÆ°a được thả ra.” Chị có gặp bà Barbara?

Nhã Ca: ThÆ°a anh, tôi chÆ°a từng gặp bà Barbara. Thá»±c sá»± thì vÃo thời điểm Barbara muốn thăm tôi tại Saigon vÃo Tết Mậu Thìn, tôi còn đang bận xách đồ đi thăm nuôi ông chồng vẫn còn đang ở tù.

Mặc Lâm: Bên cạnh những lời khen thường gặp chị có nhận được những băn khoăn hay nghi ngờ gì về mức khả tín mà độc giả đặt ra đối với tác phẩm? Có nhân vật “thật” nÃo trong “Giải khăn sô cho Huế” công khai chống đối hay đồng tình với những gì chị trình bÃy trong tác phẩm hay không? Nếu có chị có thể cho biết phản hồi của chị?

Nhã Ca: Cám ơn câu hỏi đặc biệt của anh. Như đã thưa với anh, “Giải Khăn Sô Cho Huế” chỉ là bút ký hoặc truyện ký của một người chạy loạn Tết Mậu Thân tại Huế, kể lại những điều mắt thấy tại nghe. Trong cảnh bom đạn, chết chóc, dù mắt chính mình có thấy vẫn không thể thấy hết mọi phía. Tai nghe là nghe người khác kể lại. Dù tai nghe mắt thấy, có sao viết vậy, hẳn nhiên cũng không khỏi thiếu sót hoặc sai sót. Ðiều quan trọng là tấm lòng. Chữ nghĩa đã viết là chuyện đã rồi, có sao để vậy. Tôi thật tình mong những thiếu sót sẽ dần được bổ túc, những sai sót sẽ dần được chỉ rõ.

Về “những nhân vật thật”, nêu đích danh chỉ có anh Lê Văn Hảo, thị trưởng Huế Mậu Thân do phía quân giải phóng cá»­ ra. Anh Hảo nay đã tị nạn cộng sản tại Pháp, đã chính thức lên án việc quân giải phóng tÃn sát dân Huế hồi Tết Mậu Thân. Nhân vật thứ hai trong sách mang tên Phủ là nhà văn HoÃng Phủ Ngọc Tường, nguyên Tổng ThÆ° Ký Liên Minh Các Lá»±c Lượng Dân Tộc Dân Chủ Và Hòa Bình ThÃnh Phố Huế thời Tết Mậu Thân. Ðây là chức vụ “phụ trách công việc chính trị” có nghÄ©a là “xếp” của cả chức thị trưởng. Năm 1997, anh Tường đã đến Paris, lên tiếng trên đÃi RFI, nói về -xin trích nguyên văn: “nỗi thống thiết tận đáy lòng mỗi khi tôi nghÄ© về những tang tóc thê thảm mà nhiều gia đình người Huế đã phải gánh chịu, do hÃnh động giết oan của quân nổi dậy trên mặt trận Huế năm Mậu Thân. Ðó là một sai lầm không thể nÃo biện bác được...” Anh cÅ©ng đã công khai “gá»­i lời cám Æ¡n sá»± khách quan của chị Nhã Ca dÃnh cho tôi” và nói nguyên văn rằng “Giải Khăn Sô Cho Huế đối với tôi, vẫn là một bút ký hay viết về Huế Mậu Thân; hÃng chục năm qua đọc lại, tôi vẫn còn thấy quặn lòng.” Văn bản lời anh Tường trả lời cuộc phỏng vấn của chị Thụy Khuê đÃi RFI hiện còn lÆ°u trên internet, ai cÅ©ng có thể đọc được. Nhân vật thứ ba trong sách có tên là Ðắc, theo lời kể mà tai tôi nghe, liên quan tới cái chết đau thÆ°Æ¡ng của người bạn tên là Mậu Tý. Nhà báo Nguyễn Ðắc Xuân, một phụ tá của anh HoÃng Phủ Ngọc Tường, có viết bÃi phản bác, nói là anh không hề liên quan.

Cả ba nhân vật kể trên, đều đã có lòng đích thân đến gặp tôi trước ngÃy chúng tôi rời Saigon sang Thụy Ðiển. Ðoạn kể lại những gặp gỡ nÃy trong Hồi Ký Nhã Ca có được trích in trong sách mới Giải Khăn Sô Cho Huế.

Mặc Lâm: Cho tới nay, điều gì còn đậm lại rõ nét nhất nơi chị khi nhìn lại tác phẩm “Giải khăn sô cho Huế”. Xin nhắc câu đã hỏi, là chị có thể nói về sự “phản hồi” của chị, nếu có.

Nhã Ca: Về điều mà anh gọi là “còn đậm nét nhất” khi nhìn lại “Giải Khăn Sô Cho Huế”, tôi thấy đó là sá»± oan khiên nối dÃi chÆ°a biết đến bao giờ. HÃng ngÃn người chết oan cho tới nay không có được một lời xin lỗi, một ngÃy tưởng niệm. Cuộc đại tÃn sát Tết Mậu Thân, ngÃy giỗ lớn nhất của Huế, thì được đánh trống thổi kèn nhÆ° ngÃy hội chiến thắng. Phần oan khiên riêng của cuốn sách và tác giả thì đủ cảnh tức cười, sách bị những người cộng sản treo để “triển lãm tội ác”, tác giả đi tù.

Từ cảnh Huế Mậu Thân trong sách được viết lại thÃnh chuyện phim Ðất Khổ, phim quay xong năm 1972 bị cấm chiếu ở Saigon vì tội phản chiến. Bốn mÆ°Æ¡i năm sau, mới đây thôi, tháng 5 năm 2007, cuốn phim được một hãng Mỹ khai thác lÃm DVD bán ngay tại Mỹ và dán cho nó cái bìa lÃ... cờ đỏ sao vÃng. Chi tiết chuyện oan khiên tức cười nÃy báo Tết Việt Báo năm nay có đề cập.

Về điều anh gọi là “phản hồi”, tôi thấy chỉ có thể nói thế nÃy: Bi hÃi kịch của thời đại chúng ta là sá»± ngộ nhận. Nó ở khắp nÆ¡i, phe nÃy, phe kia, chủ nghÄ©a nÃy chủ nghÄ©a nọ, ông nÃy, bà kia, tác giả, nhân vật... đâu đâu cÅ©ng có nó. NhÆ° dân tộc của mình, tất cả chúng ta, dù người bị giết hay kẻ giết người, đều chỉ là nạn nhân. Thuốc chữa sá»± ngộ nhận cho người hay cho chính mình, theo tôi, nên là sá»± hiểu biết và ăn ở tá»­ tế, với cả người sống lẫn người chết.

Mặc Lâm: Cám ơn chị Nhã Ca.

© 2008 Radio Free Asia